“Jacob van Campen en de waarzegster uit Rome” is de titel van een schilderij dat staat afgedrukt op pagina 132 van de catalogus van het Rijksmuseum bij de tentoonstelling in 1978 Het vaderlandsch gevoel. Het thema van dit werk slaat terug op de mythe dat de architect Jacob van Campen bij zijn bezoek aan Rome van een waarzegster te horen krijgt dat hij het nieuwe stadhuis van Amsterdam (het huidige paleis op de Dam) zal mogen bouwen.
Dit schilderij werd in 1854 gemaakt door J.H. van de Laar en verkocht aan Architect W. Thyssen. In 1978 behoorde het – blijkens de catalogus van het Rijksmuseum – tot een particuliere verzameling in Nijmegen.
Onderstaand een foto van de litho die naar dit schilderij is gemaakt. Deze werd gebruikt in het boek uit 2018 van Wilma van Giersbergen “Op zoek naar werk” (p 181):
Begin 2021 kwam er een bericht uit Israël met vragen over een aquarel van J.H. van de Laar, waarop eveneens – maar in een veel spannendere setting – “Jacob van Campen en de waarzegster uit Rome” te zien is:
Dit leek Wilma in eerste instantie een voorstudie zijn voor het schilderij uit 1854. Mogelijkerwijs waren er meerdere versies door Van de Laar gemaakt en was deze versie door de opdrachtgever (architect Thyssen) verworpen.
Later bleek dat de aquarel in 1872 gemaakt was en daarmee had meteen duidelijk moeten zijn dat het geen voorstudie was. Omdat de cijfers van het op de aquarel vermelde jaartal wat anders waren geschreven dan normaal, bleef bij velen van ons het gevoel bestaan dat de tekening toch uit 1854 kon zijn. Deze illusie kon niet lang stand houden: op de tekening “Een Hagepreek” (uit 1872) koos Van de Laar dezelfde persoon als model, nu echter niet als Van Campen, maar als predikant.
Van de Laar heeft dus in 1872 nogmaals de mythe over Jacob van Campen gekozen als onderwerp voor een aquarel. Was deze wellicht bedoeld om te worden uitgewerkt in een schilderij? Waarschijnlijk niet: Hans van Herwijnen heeft er op gewezen dat de aquarel behoorlijk uitgewerkt is en daarom nooit bedoeld kan zijn als voorstudie.
Constantijn Bakker
Februari 2021